Sau 5 năm Ủy ban châu Âu (EC) cảnh báo “thẻ vàng” đối với hoạt động khai thác hải sản bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định (IUU), các Bộ, ban, ngành và các tỉnh, thành phố ven biển đã tổ chức triển khai các nhiệm vụ, giải pháp chống khai thác IUU. Phía EC ghi nhận những nỗ lực của Việt Nam thời gian qua, tuy nhiên, việc thực thi vẫn còn hạn chế và không đồng đều, đòi hỏi nhiều giải pháp đồng bộ hơn nữa để sớm giúp ngành thủy sản nước ta tháo gỡ “thẻ vàng” từ EC.

Hoàn thiện khung pháp lý về IUU

Tại Hội nghị cung cấp thông tin báo chí định kỳ tổ chức tại Hà Nội ngày 9/3, ông Vũ Duyên Hải, Phó Vụ trưởng Vụ Khai thác thủy sản, Tổng cục Thủy sản (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) cho biết, từ khi bị cảnh báo "thẻ vàng", ngành thủy sản Việt Nam đã bị ảnh hưởng rất lớn.

Trong đó, 100% lô hàng xuất khẩu đều phải qua kiểm tra, thời gian kiểm soát hồ sơ và lưu kho kéo dài, chi phí nhiều, dẫn đến giá thành sản phẩm cao. Kim ngạch xuất khẩu của thủy sản Việt Nam sang các nước Liên minh châu Âu (EU) đã giảm mạnh khoảng 35-40% so 2017. Bên cạnh đó, hình ảnh, uy tín vị thế, quan hệ ngoại giao của Việt Nam cũng bị ảnh hưởng.

Để tháo gỡ “thẻ vàng”, EC cũng đưa ra 4 nhóm khuyến nghị đối với Việt Nam, gồm các nhóm giải pháp về hoàn thiện thể chế, kiểm soát đội tàu khai thác, tăng cường thực thi pháp luật và truy xuất nguồn gốc sản phẩm.

Trong quá trình thực hiện các khuyến nghị trên của EC, theo đánh giá của Tổng cục Thủy sản, đến nay, khung pháp lý cơ bản đã được hoàn thiện, đáp ứng yêu cầu chống khai thác IUU. Trên cơ sở triển khai thực tế, các cơ quan chức năng đã rà soát, sửa đổi bổ sung các Thông tư, Nghị định liên quan để phù hợp thực tiễn nghề cá tại Việt Nam và các quy định quốc tế.

Ngoài ra, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cũng xây dựng, trình Thủ tướng Chính phủ ban hành các chương trình, đề án, quy hoạch để phát triển ngành thủy sản bền vững, có trách nhiệm, hội nhập quốc tế và chống khai thác IUU.

Về quản lý đội tàu, theo dõi, kiểm tra, kiểm soát hoạt động tàu cá, đã ứng dụng công nghệ thông tin, số hóa dữ liệu tàu cá lên Hệ thống cơ sở dữ liệu nghề cá quốc gia (VNFishbase) để quản lý đội tàu.

Công tác quản lý đội tàu từng bước đi vào nền nếp, giảm dần số lượng tàu cá để giảm cường lực khai thác và nghề khai thác ảnh hưởng đến nguồn lợi thủy sản và hệ sinh thái. Hệ thống giám sát tàu cá đã được triển khai đồng bộ từ Trung ương đến địa phương, chia sẻ, kết nối giữa các cơ quan, đơn vị chức năng liên quan.

Công tác chứng nhận và truy xuất nguồn gốc thủy sản từ khai thác đã tổ chức triển khai thực hiện theo quy định của Luật Thủy sản, Hiệp định về các biện pháp quốc gia có cảng (Hiệp định PSMA) cơ bản đáp ứng yêu cầu.

Thực hiện truy xuất nguồn gốc thủy sản khai thác trong nước được kiểm soát theo chuỗi qua cơ chế xác nhận, chứng nhận nguồn gốc thủy sản từ khai thác hải sản bảo đảm thống nhất với hồ sơ kiểm soát tàu ra vào cảng, công tác xác nhận tại 53 cảng cá chỉ định, chứng nhận tại Chi cục Thủy sản, cấp chứng thư xuất khẩu và kiểm soát nguyên liệu tại các nhà máy chế biến.

Các lực lượng thực thi pháp luật trên biển đã phối hợp với các tỉnh, thành phố ven biển tăng cường tuần tra, kiểm tra, kiểm soát và triển khai nhiều giải pháp để ngăn chặn, giảm thiểu tình trạng khai thác bất hợp pháp như: Thường xuyên duy trì trên 30 tàu, sử dụng máy bay không người lái, máy bay DHC-6 kết hợp với tàu mặt nước trên thực địa để tuần tra, kiểm soát; lập danh sách, khoanh vùng địa bàn nơi có tàu cá có nguy cơ cao vi phạm để theo dõi, giám sát.

Tháng 5/2023, chấm dứt tàu cá khai thác hải sản bất hợp pháp ở vùng biển nước ngoài

Tháng 10/2022, Đoàn Thanh tra của EC đã đến làm việc, kiểm tra tình hình thực hiện chống khai thác IUU. Đến tháng 12/2022, EC đã có báo cáo kết luận và thông tin những hạn chế còn tồn tại.

Phía EC ghi nhận những nỗ lực của Việt Nam thời gian qua, cũng như tinh thần sẵn sàng tiếp tục cải thiện và sự cởi mở của Việt Nam đối với các khuyến nghị của EC.

Qua thực tế kiểm tra tại tỉnh Khánh Hòa, EC đánh giá cao sự phối hợp tốt giữa các cơ quan chức năng tham gia chống khai thác IUU. Giám sát đội tàu đã được cải thiện, song số lượng các trường hợp mất kết nối vẫn còn cao.

EC cũng chỉ ra vấn đề liên quan việc truy xuất nguồn gốc và kiểm soát thủy sản nhập khẩu dưới dạng container. Cùng với đó, vấn đề đáng lo ngại nhất còn tồn tại là số lượng tàu cá Việt Nam bị bắt giữ ở vùng biển các nước láng giềng.

Trên cơ sở thực hiện các biện pháp chống khai thác IUU và kết quả thanh tra của EC, theo đại diện của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, các Bộ, ban, ngành và địa phương liên quan hiện đang tập trung tối đa để thực hiện mục tiêu phấn đấu đến tháng 5/2023 sẽ chấm dứt tình trạng tàu cá khai thác hải sản bất hợp pháp ở vùng biển nước ngoài.

Để làm được điều này, ông Vũ Duyên Hải thông tin, hiện các cơ quan và địa phương liên quan đang phấn đấu hoàn thành 100% việc đăng ký, đăng kiểm, đánh dấu tàu cá, cấp giấy phép khai thác thủy sản, lắp đặt VMS theo quy định và cập nhật 100% dữ liệu tàu cá vào VNFishbase.

Ngoài ra, sẽ kiểm tra, kiểm soát 100% tàu cá xuất, nhập bến tại đồn/trạm biên phòng tuyến biển; kiểm tra, kiểm soát tàu cá ra, vào tại cảng cá theo đúng quy định, bảo đảm thiết bị VMS hoạt động liên tục 24/24 giờ từ khi tàu cá rời cảng đến khi cập cảng; theo dõi, giám sát 24/7 đối với 100% tàu cá hoạt động trên biển qua hệ thống giám sát tàu cá.

Để ngăn chặn hiệu quả, chấm dứt tàu cá vi phạm khai thác IUU ở nước ngoài, thời gian tới các lực lượng sẽ phối hợp thực hiện các đợt cao điểm tuần tra, kiểm tra, xử lý nghiêm các tàu cá vi phạm và đưa thông tin trên phương tiện thông tin đại chúng, đồng thời cập nhật kết quả xử lý vi phạm hành chính trên hệ thống phần mềm.

Trên cơ sở thực hiện các biện pháp chống khai thác IUU và kết quả thanh tra của EC, theo đại diện của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, các Bộ, ban, ngành và địa phương liên quan hiện đang tập trung tối đa để thực hiện mục tiêu phấn đấu đến tháng 5/2023 sẽ chấm dứt tình trạng tàu cá khai thác hải sản bất hợp pháp ở vùng biển nước ngoài.

Để làm được điều này, ông Vũ Duyên Hải thông tin, hiện các cơ quan và địa phương liên quan đang phấn đấu hoàn thành 100% việc đăng ký, đăng kiểm, đánh dấu tàu cá, cấp giấy phép khai thác thủy sản, lắp đặt VMS theo quy định và cập nhật 100% dữ liệu tàu cá vào VNFishbase.

Ngoài ra, sẽ kiểm tra, kiểm soát 100% tàu cá xuất, nhập bến tại đồn/trạm biên phòng tuyến biển; kiểm tra, kiểm soát tàu cá ra, vào tại cảng cá theo đúng quy định, bảo đảm thiết bị VMS hoạt động liên tục 24/24 giờ từ khi tàu cá rời cảng đến khi cập cảng; theo dõi, giám sát 24/7 đối với 100% tàu cá hoạt động trên biển qua hệ thống giám sát tàu cá.

Để ngăn chặn hiệu quả, chấm dứt tàu cá vi phạm khai thác IUU ở nước ngoài, thời gian tới các lực lượng sẽ phối hợp thực hiện các đợt cao điểm tuần tra, kiểm tra, xử lý nghiêm các tàu cá vi phạm và đưa thông tin trên phương tiện thông tin đại chúng, đồng thời cập nhật kết quả xử lý vi phạm hành chính trên hệ thống phần mềm.